Warstwy naskórka

Rozróżnia się poszczególne warstwy naskórka, których układ wiąże się z ich funkcjami. Są to, patrząc od dołu ku górze, warstwy: podstawna, kolczysta, ziarnista i rogowa.

Warstwa podstawna (stratum basale), zwana inaczej rozrodczą, zazwyczaj zbudowana jest z jednego szeregu walcowatych komórek ściśle do siebie przylegających, o jądrach silnie zasadochlonnych. Najobficiej występują tutaj figury podziału. W obrębie tej warstwy występują prekursory keratyny, którymi są tonofibryle i cytokeratyny. W tej warstwie, obok komórek podstawnych, znajdują się melanocyty, komórki Langerhansa i komórki Merkela.

Melanocyty, komórki barwnikowe, zawierają barwnik skóry – melaninę. Melanina może mieć kolor czerwony, żółty, brązowy lub czarny. Te komórki znajdują się również w mieszku włosowym. Mają długie wypustki, sięgające górnych warstw naskórka. Przez te wypustki przekazują barwnik keratynocytom. Jeden melanocyt zaopatruje przeciętnie keratynocytów. Zadaniem melaniny jest ochrona organizmu przed promieniowaniem UV.

Komórki Langerhansa są dendrytyczne, czyli są to makrofagi pochodzenia szpikowego, odgrywające podstawową rolę w mechanizmie późnej nadwrażliwości. Stanowią one główny element tkanki limfatycznej związanej ze skórą. Często nazywa się je „zewnętrznymi posterunkami” układu immunologicznego. Niektóre czynniki, takie jak promienie nadfioletowe czy rentgenowskie, znacznie zmniejszają ich liczbę i aktywność, co może prowadzić do zaburzenia mechanizmów nadzoru immunologicznego i w konsekwencji sprzyjać rozwojowi nowotworów złośliwych skóry.

Komórki Merkela uważane byty dawniej za upostaciowane zakończenia nerwowe. Obecnie wiadomo, że są to szczególnego typu keratynocyty, wykazujące czynność neuroendokrynną.

Komórki warstwy podstawnej łączą się między sobą i z położonymi wyżej komórkami warstwy kolczystej za pomocą uwypukleń błony komórkowej, tzw. dermosomów.

Warstwa kolczysta (stratum spinosum) składa się z kilku rzędów (do 12) wielobocznych komórek, ulegających spłaszczeniu przy przechodzeniu w kierunku powierzchni naskórka. Komórki te nie przylegają ściśle do siebie, ale są oddzielone przestrzeniami wypełnionymi substancją mukopolisacharydowo-białkową (desmogleiną), która cementuje wypuklenia komórkowe, odpowiadające dermosomom. Mimo braku figur podziału mitotycznego, komórki tej warstwy zachowują pełną żywotność.

Warstwy podstawna i kolczysta stanowią żywy, czynny metabolicznie naskórek i są określane mianem warstwy Malpighiego.

Warstwa ziarnista (stratum granulosum) składa się z kilku szeregów wrzecionowatych komórek o spłaszczonych jądrach wypełnionych ziarnami keratohialiny. Ziarna te są ważnym produktem pośrednim w procesie wytwarzania keratyny. W grubym naskórku warstwa ziarnista składa się z 3-4 szeregów komórek, natomiast w cienkim może występować tylko 1 szereg.

Warstwa jasna (stratum lucidum), czyli tzw. strefa pośrednia (zona intermediale), jest wąskim pasmem położonym między warstwą ziarnistą a rogową, Jest to warstwa bezpostaciowa, zbudowana z homogennej substancji białkowej – eleidyny. Widoczna jest ona jedynie w mikroskopie elektronowym. Ta warstwa jest szczególnie wyraźna w grubym naskórku, np. w zrogowaciatym naskórku dłoni i podeszew. Ma ona duże znaczenie w zaburzeniach rogowacenia.

Warstwa rogowa (stratum corneum) zbudowana jest z dużej liczby martwych i zrogowaciałych komórek, które tworzą płaskie łuski. Pełni bardzo ważną funkcję ochronną przed urazami mechanicznymi i chemicznymi. Najbardziej powierzchowna jest warstwa złuszczających się komórek (stratum disjunctum). Te komórki oddzielają się stale od sąsiednich komórek. Wszystkie komórki warstwy rogowej wypełnione są białkiem – keratyną.