Paluch koślawy (tzw. halluks) polega na nienaturalnym ustawieniu pierwszej kości śródstopia, tworzącej kłąb u podstawy palucha. Wynikiem tego jest niewidoczny obrzęk po stronie wewnętrznej stopy, odpychający czasem paluch dośrodkowo tak, że zachodzi on na palec drugi lub na więcej palców stopy. Podobne zniekształcenie może dotknąć mały palec (piąty).
Ponieważ zniekształcenie obejmuje staw, który zgina się przy chodzeniu, to przy każdym kroku przenosi się nań cały ciężar ciała. Wprawdzie w większości przypadków paluch koślawy nie upośledza normalnego chodzenia, może jednak czasem sprawiać bardzo duży ból.
Schorzenia stóp zaczynają się typowo we wczesnym wieku dorosłym i nasilają, w miarę jak stopa spłaszcza się z wiekiem. U wielu osób palec koślawy jest schorzeniem dziedzicznym i występuje razem z innymi nieprawidłowościami budowy stopy oraz nagniotkami i odciskami, ostrogami kostnymi i zapaleniem kaletki maziowej. Paluch koślawy powstaje czasem w zapaleniu stawów, a także towarzyszyć może innym postępującym zniekształceniom kości stóp.
Paluch koślawy może powstać wskutek noszenia przez wiele lat ciasnych, niedopasowanych butów, zwłaszcza na wysokich obcasach, z ostrym nosem, produkowanych raczej dla mody niż dla wygody i dobrego oparcia dla nóg. W miarę jak kości stopniowo przybierają nienaturalny kształt, ucisk na inne kości stopy może prowadzić do zapalenia kaletek.
Ból i nieprawidłowy kształt palucha koślawego są tak charakterystyczne, że rozpoznanie jest oczywiste i nie wymaga dodatkowych badań. Mimo to jednak lekarz zwykle zleca badanie radiologiczne dla oceny zakresu zniekształcenia i zdecydowania, czy potrzebne jest obuwie ortopedyczne lub zabieg chirurgiczny.
Leczenie dolegliwości związanych z paluchem koślawym sprowadza się na ogół do zmniejszenia bólu i stanu zapalnego, a następnie do postępowania zapobiegającego ich nawrotom.