Pojęcie raka jamy ustnej obejmuje nowotwory wszystkich części tego narządu: warg, języka, policzków, dna jamy ustnej, podniebienia, dziąseł oraz górnej części gardła. Nowotwory te niemal zawsze wywodzą się z płaskich komórek kolczystych, które znajdują się w różowej błonie śluzowej, wyściełającej jamę ustną i gardło. Mimo iż rak jamy ustnej może rozprzestrzeniać się na inne części głowy i szyi, rzadko dochodzi do dalszego uogólnienia procesu nowotworowego.
Czasami rak jamy ustnej rozwija się w przebiegu innych schorzeń jamy ustnej. Erytroplakia, której objawem są czerwone plamki wewnątrz jamy ustnej, jest zawsze uważana za stan przedrakowy. Stanem przedrakowym jest również niekiedy leukoplakia, charakteryzująca się występowaniem białawej tkanki w obrębie jamy ustnej.
Rak jamy ustnej najłatwiej poddaje się leczeniu, jeżeli zostanie wcześnie wykryty. Na szczęście często można samemu wyczuć podejrzane zmiany tkankowe, które mogą być objawem raka. Jeżeli leczenie zostanie przeprowadzone wcześnie, 9 na 10 pacjentów przeżywa więcej niż 5 lat, a większość z nich zostaje trwale wyleczona.
Najważniejszą rolę w powstawaniu raka jamy ustnej odgrywają alkohol i tytoń. Prawdopodobieństwo wystąpienia raka jamy ustnej u osób, które regularnie używają obu używek, jest 35 razy większe niż u osób, które nie piją alkoholu ani nie palą tytoniu. Choroba dotyczy zazwyczaj tkanek, które były wcześniej drażnione przez ostre krawędzie zębów, źle dopasowane protezy lub nawykowe ssanie wewnętrznej powierzchni policzków. Stwierdzono związek pomiędzy występowaniem raka języka u kobiet a niedoborem żelaza, natomiast nadmierna ekspozycja na światło słoneczne powoduje niektóre rodzaje raka warg.
Rutynowe badanie jamy ustnej przeprowadzone przez dentystów i lekarzy oraz systematyczna kontrola zwiększają szansę wczesnego wykrycia raka jamy ustnej. W przypadku stwierdzenia podejrzanej nieprawidłowości lekarz zleci wykonanie biopsji, czyli pobranie małej próbki tkanki z jamy ustnej lub płynu z powiększonego węzła chłonnego szyi w celu przeprowadzenia badania pod mikroskopem.
Badanie rentgenowskie lub inne badania wizualizacyjne mogą być konieczne dla wykrycia guza pierwotnego, który nie jest widoczny gołym okiem, lub też dla ustalenia stopnia zaawansowania już istniejącego nowotworu.
Małe raki jamy ustnej reagują równie dobrze na leczenie chirurgiczne i napromienianie. Zaawansowane nowotwory leczy się obiema metodami jednocześnie, czasami stosując ponadto chemoterapię w celu zmniejszenia objawów. W przypadku nawrotu nowotworu leczeniem pierwszego rzutu jest napromienianie. Operacje laserem lub kriochirurgia – wymrażanie nowotworu za pomocą ciekłego azotu – mogą być skuteczne w usunięciu małego guza bez niekorzystnego wpływu na czynność jamy ustnej lub wygląd pacjenta. Jeżeli trzeba usunąć większą ilości tkanek miękkich lub kości, konieczny może być rekonstrukcyjny zabieg chirurgiczny. W takich przypadkach pacjent musi przyzwyczaić się do swojego nowego wyglądu oraz ponownie
nauczyć się przeżuwać, połykać i mówić. Napromienianie i chemoterapia pooperacyjna zazwyczaj upośledzają fizjologiczne wytwarzanie śliny, a ponadto mogą uszkadzać zdrowe tkanki jamy ustnej, dlatego u większości pacjentów konieczne jest stosowanie specjalnych środków zapobiegających uszkodzeniu dziąseł i zębów w trakcie leczenia oraz po nim.