Rozwór przełykowy jest to otwór w przeponie (mięśniu oddzielającym jamę brzuszną od klatki piersiowej), przez który przechodzi przełyk, łączący się poniżej z żołądkiem. Przepuklina powstaje wówczas, gdy rozwór ten ulegnie osłabieniu i zwiotczeniu i część żołądka wciska się do jamy klatki piersiowej.
Istnieją trzy typy przepukliny rozworu przełykowego: przepuklina wślizgowa, w której dolna część przełyku i żołądek znajdują się powyżej przepony, a górna część żołądka przemieszcza się do jamy klatki piersiowej; przepuklina okołoprzełykowa, w której część żołądka wchodzi przez rozwór i pozostaje obok przełyku; i przepuklina mieszana, która ma cechy obu – wślizgowej i okołoprzełykowej.
Przepukliny te zwykle są małe, ale mogą się powiększać do tego stopnia, że przez rozwór wchodzi do klatki piersiowej duża część żołądka. Niewielkie, lecz powtarzające się krwawienia z uciśniętego żołądka lub zmienionego zapalnie przełyku mogą doprowadzić do niedokrwistości (anemii). Niekiedy przepuklina uwięźnie lub jest tak mocno ściśnięta, że zostaje odcięty dopływ krwi do części żołądka i łączącego się z nim przełyku. Jest to mało prawdopodobne w przepuklinach mieszanej i wślizgowej, ale nierzadkie w przepuklinie okołoprzełykowej. Na ogół przepukliny wślizgowa i mieszana nie powodują dolegliwości i nie pogarszają stanu zdrowia.
Przepuklina rozworu przełykowego może powstać u każdego, jednak częstość jej występowania zwiększa się z wiekiem i ponad 50% osób po 50. roku życia ma tę przepuklinę. Najczęstszym typem jest przepuklina wślizgowa. Podobnie jak inne przepukliny, tak i przepuklina rozworu przełykowego powstaje prawdopodobnie wskutek zwiększonego ciśnienia w jamie brzusznej związanego z ciążą, otyłością, urazem lub parciem przy oddawaniu stolca. Do czynników sprzyjających należą zaparcia, podnoszenie ciężarów, uporczywy kaszel lub wymioty.
Przeważnie przepukliny rozworu przełykowego przebiegają bezobjawowo. Jeśli jednak objawy już są, to nasilają się w wyniku noszenia ciasnego ubrania, spożywania pokarmów powodujących zgagę, schylania się lub przyjmowania pozycji leżącej po jedzeniu.
Badania lekarskie w przypadku przepukliny rozworu przełykowego są podobne jak przy zgadze; dodatkowo w celu uwidocznienia przepukliny może być zlecone badanie radiologiczne oraz – w razie niedokrwistości – pobranie próbki krwi dla zbadania liczby krwinek czerwonych.
Przepuklinę wślizgową oraz przepuklinę około-przełykową można leczyć metodami zarówno konwencjonalnymi, jak i naturalnymi. W przypadku przepukliny mieszanej najczęściej wskazany jest zabieg chirurgiczny.
Często leczenie ogranicza się do zwalczania zgagi. Leczenie chirurgiczne bywa jednak wskazane w przypadku przepukliny okołoprzełykowej, krwawienia lub dużego powiększenia, uwięźnięcia lub stanu zapalnego przepukliny wślizgowej lub mieszanej.
Operacja polega na wzmocnieniu rozworu i przywróceniu prawidłowego położenia żołądka.
Zabieg ten jest obecnie powszechnie wykonywany metodą laparoskopową – przez laparoskop (wąski rurkowaty przyrząd podobny do teleskopu) wprowadzony do wnętrza jamy brzusznej. W typowym przypadku wymaga to dwudniowej hospitalizacji. Normalną aktywność można podjąć po 2 tygodniach.