Szczelina odbytu, zwana także owrzodzeniem odbytu, jest szczelinowatym pęknięciem błony śluzowej odbytu, czyli końcowego odcinka jelita. Szczelina rozpoczyna się po wewnętrznej stronie odbytu i ma długość 1-2 cm.
Szczelina odbytu może wywoływać bardzo nasilone bóle. Przesuwające się masy kałowe drażnią zmienioną ścianę jelita i mięśnie okrężne w okolicy odbytu, powodujące ich bolesne skurcze. Ból jest szczególnie nasilony, jeżeli stolce są twarde lub, przeciwnie, wodniste. Pomimo bólu szczelina odbytu nie jest niebezpieczna i najczęściej łatwo poddaje się leczeniu. Nie należy jej jednak lekceważyć, ponieważ nieleczona może ulec zbliznowaceniu, które utrudnia oddawanie stolca i niekiedy wymaga przeprowadzenia zabiegu operacyjnego.
Czasami nie stwierdza się wyraźnej przyczyny powstawania szczeliny odbytu. Prawdopodobnie zmiany w tylnej ścianie odbytu są następstwem zaparć: zaleganie obfitych, twardych mas kałowych powoduje poszerzenie światła odbytu i pękanie śluzówki. Szczeliny przedniej ściany odbytu powstają zwykle po wcześniejszych operacjach lub są powikłaniem silnych skurczów porodowych u kobiet. Szczeliny odbytu towarzyszą także innym chorobom, na przykład zapaleniu odbytnicy, chorobie Crohna lub rakowi jelita grubego.
Ze względu na to, że szczelina odbytu może sprawiać ogromny ból nawet przy zwykłym dotknięciu, diagnostyka jest w miarę możliwości ograniczona do minimum. Trzeba jednak wykluczyć takie poważne choroby, jak rak jelita grubego, kiła, gruźlica, choroba Crohna i AIDS. Często wystarczy zwykłe oglądanie okolicy odbytu. Czasami wykonuje się badanie perrectum, czyli badanie odbytnicy palcem, bądź też anoskopię, polegającą na wprowadzeniu do odbytu specjalnego wziernika (często po zastosowaniu środków miejscowo znieczulających).
Przestrzeganie prawidłowej higieny okolicy odbytu ułatwia zapobieganie zakażeniu, natomiast unikanie zaparć zmniejsza objawy bólowe i skurcz, przyspieszając gojenie szczeliny odbytu. Często, niestety, występują nawroty choroby. W takich przypadkach jedyną skuteczną metodą leczenia jest zabieg chirurgiczny.
Podstawowa kuracja polega na smarowaniu bolących miejsc kremami znieczulającymi, stosowaniu gorących nasiadówek oraz zmianie diety w celu zapobiegania zaparciom. Leczenie takie jest zazwyczaj skuteczne w początkowym okresie choroby. Jeżeli nie następuje poprawa, ale objawy nie są szczególnie nasilone, lekarz może przeprowadzić prosty zabieg wykonywany w znieczuleniu miejscowym, a polegający na rozszerzeniu palcem mięśni okrężnych odbytu. Powoduje to zmniejszenie napięcia w kanale odbytu i ułatwienie gojenie.