Żyły są naczyniami odprowadzającymi krew do serca. W nogach transport zwrotny odbywa się w szczególnie utrudnionych warunkach – wbrew grawitacji. Aby umożliwić przepompowanie krwi w kierunku przeciwnym do siły ciężkości, żyły zaopatrzone są w zastawki, które zapobiegają cofaniu się krwi. Ruchy mięśni, tzw. pompa mięśniowa, wyciskają krew z żył w podeszwach wraz z każdym krokiem. Także ogólne ruchy mięśni nóg są ważnymi czynnikami w żylnym przepływie krwi w kierunku serca. Poza tym następuje zasysanie krwi przez serce. Także powstające w trakcie oddychania zmiany ciśnienia powodują zasysanie krwi przez płuca.
Ważną rolę w przemianie płynów tkankowych odgrywa układ limfatyczny. Płyn tkankowy gromadzi się w przestrzeniach tkanki łącznej, skąd zostaje odtransportowany zakończonymi naczyniami limfatycznymi. W przypadku przeciążenia układu naczyń limfatycznych tworzy się obrzęk limfatyczny. Jeżeli dochodzi do zaburzeń w układzie transportu zwrotnego, powstają schorzenia żył.
Powierzchowne zapalenie żył
Powierzchowne zapalenie żył objawia się zaczerwienieniem i obrzękiem skóry. Chora żyła jest twardsza, przy ucisku jest bolesna i stwierdza się powrózkowate lub guzkowate stwardnienia, rzadko występuje gorączka. Powierzchowne zapalenie żył powstaje po ukłuciu owadów, długotrwałych wlewach kroplowych lub w przebiegu chorób zakaźnych. W leczeniu stosuje się terapię ruchową. Ważnym i skutecznym środkiem jest przykładanie kompresów i stosowanie maści przeciwzapalnych.
W przypadku zakrzepu żył głębokich (phlebothrom-bosis, thrombophlebitis) dochodzi do zamknięcia żył.
Zakrzepy żył głębokich powstają w wyniku spowolnienia krążenia krwi, zmian w ścianach żył i zaburzeń krzepliwości krwi. Przyczyną tych zmian są urazy, operacje i stany zapalne, także doustne środki antykoncepcyjne. Spowolnienie przepływu krwi związane jest często z długotrwałym unieruchomieniem w łóżku lub skrajnym brakiem aktywności ruchowej. Choroba objawia się bólami w okolicy pach, zgięć kolanowych i podeszew. Najniebezpieczniejszym z możliwych powikłań jest zator płuc powodujący śmierć. Leczenie polega na rozpuszczeniu zakrzepu za pomocą leków lub jego operacyjnym usunięciu.
Żylaki (varices) to nieregularnie skręcone żyły z rozszerzeniami w kształcie woreczków. Gdy stoimy lub siedzimy całkowicie nieruchomo, wówczas krew zalega w chorych żyłach powierzchniowego układu żylnego. Także w żyłach łączących układ powierzchniowy z głębokim brak jest jakiegokolwiek ruchu krwi, nie domykają się zastawki żylne chorych żył. Są one niewydolne lub całkiem przestały funkcjonować. Jeżeli dzięki ruchowi nóg zaczyna pracować pompa mięśniowa, z powodu niewydolności zastawek krew cofa się, zmieniając kierunek jej krążenia. Ten zwrotny napływ krwi powoduje nadciśnienie w chorobowo zmienionej okolicy powierzchniowego układu żylnego. Żyły łączące układ powierzchniowy z głębokim rozszerzają się z powodu nadmiernego napływu krwi i także ich zastawki stają się niewydolne. Krew z powierzchniowych żylaków przepływa wprawdzie jeszcze przez żyły łączące do żył głębokich, jednak przepływ od wewnątrz na zewnątrz nie jest możliwy przez niewydolność zastawek. Z czasem także zastawki żył głębokich stają się niewydolne.
Wyróżnia się różne typy żylaków: żylaki „miotełkowate” to drobne żylaki powierzchniowe leżące w skórze właściwej. Prześwitują przez skórę w. postaci niebiesko-fioletowych splotów. Występują przede wszystkim na nogach. Żylaki siateczkowate położone są na granicy skóry właściwej i tkanki podskórnej. Żylaki pnia żylnego to żylaki powierzchniowych żył nóg. Biegną one od stopy po zewnętrznej i wewnętrznej stronie nogi. Żylaki bocznych gałęzi pni żylnych mogą pojawiać się na przedniej lub tylnej stronie uda.
Ze względu na występowanie żylaków i związane z tym zachwianie równowagi między napływem i odpływem płynów tworzą się obrzęki. Obrzęk pojawia się przede wszystkim w okolicy kostki. Jeżeli utrzymuje się on przez dłuższy czas, dochodzi do stwardnienia tkanki podskórnej i zapalenia żył. Stan zapalny może być także przyczyną pojawienia się wyprysku zastoinowego. Dalsze powikłania powodują powstanie wrzodu, często w okolicy podudzia. Wrzód ten to ulcus cururis – owrzodzenie podudzia.