Stwardnienie rozsiane jest powoli postępującą chorobą ośrodkowego układu nerwowego, przebiegającą z reguły z zaostrzeniami i remisjami, charakteryzującą się różnorodnością dolegliwości – od stosunkowo nieznacznych do bardzo ciężkich. Podstawowe zaburzenie jest natury elektrycznej. Normalnie wszystkie nerwy w organizmie mają izolacje w postaci osłonki utworzonej z substancji tłuszczowej, zwanej mieliną, która umożliwia nerwom skuteczne przewodzenie bodźców nerwowych w postaci impulsów elektrycznych. Stwardnienie rozsiane (SM, od łacińskiej nazwy sclerosis imiltiplex) polega na tym, że ta ochronna osłonka mielinowa ulega w różnych miejscach zapaleniu, które prowadzi do jej zniszczenia, powodując krótkie przerwy w przepływie elektrycznych impulsów. Do możliwych następstw tych przerw należy utrata koordynacji czynności mięśni, upośledzenie wzroku, nietrzymanie moczu i stolca.
Pierwszy napad – który może wystąpić już u kilkunastolatka – bywa przelotny, przebiega łagodnie i może być niezauważony. Z nieznanych przyczyn objawy przejściowo wygasają lub ustępują, ale nawrót jest bardzo prawdopodobny, choć po długim okresie utajenia choroby. Na ogół pierwszy atak, trwający kilka tygodni lub miesięcy, występuje między 20. a 40. rokiem życia; następne-w nieprzewidywalnych odstępach czasu. Nawracające zapalenie nerwów powoduje ich bliznowacenie (stwardnienie) i chociaż sama osłonka mielinowa potrafi samoistnie się zregenerować, szybkie powstanie blizny nie pozwala na zregenerowanie nerwu – uszkodzenie nerwu ma charakter nieodwracalny. W wyniku tych zmian 77% chorych na SM ma ograniczoną aktywność fizyczną, a około 25% zostaje na stałe przykutych do wózka inwalidzkiego.
Rozróżnia się cztery postacie SM:
♦ Postać łagodna. Przypadki takie z reguły ograniczają się do pojedynczego napadu i nie prowadzą do trwałego upośledzenia. Do najczęstszych objawów należy drętwienie i przemijające zaburzenia wzrokowe spowodowane zapaleniem nerwu wzrokowego. Obejmuje około 20% przypadków SM.
♦ Postać cykliczna nawracająco-ustępująca. Ta i następna charakteryzują się okresami nawrotów i remisji. Po ostrym rzucie choroby następuje prawie całkowita remisja. Obejmuje około 25% przypadków SM.
♦ Postać cykliczna nawracająco-progresywna.
Rzuty choroby nie są tak ostre, ale remisje są niezupełne. Kumulujący się efekt wielu powtarzających się rzutów choroby prowadzi powoli do upośledzenia fizycznego. Jest to najczęstsza postać SM, obejmująca około 40% przypadków.
♦ Postać przewlekle-postępująca. Ten typ choroby nie ma okresów remisji i szybko prowadzi do inwalidztwa. Obejmuje około 15% przypadków SM.
Stwardnienie rozsiane nie tylko ma nieprzewidywalny przebieg i charakteryzuje się szerokim wachlarzem objawów, ale także atakuje populację w sposób tajemniczo nierównomierny. Kobiety chorują dwukrotnie częściej niż mężczyźni, biali – dwa razy częściej niż przedstawiciele rasy czarnej. Ponadto zapadalność na SM jest większa w rejonach północnych – np. w Kanadzie choroba jest dwukrotnie częstsza niż w Stanach Zjednoczonych.