Udar zakrzepowy powstaje wówczas, gdy skrzep krwi zablokuje dopływ krwi do części mózgu. Zablokowana tętnica jest już i tak zwężona przez wieloletni proces powstawania blaszki miażdżycowej. Skrzep, który stanowi ostateczny czop, może być stacjonarny i powstawać w tętnicy mózgowej lub może być zatorem złożonym z krwi, rozpadłej blaszki miażdżycowej albo jakiegoś innego materiału, powstałym w innym miejscu i przyniesionym z prądem krwi do mózgu. Zakrzepy powodujące udar mogą powstawać, gdy prąd krwi ulegnie dużemu zwolnieniu. Po zawale mięśnia sercowego zakrzep może powstać na uszkodzonej ścianie serca, ponieważ w miejscu tym krew płynie wolniej.
Udary krwotoczne powstają najczęściej wskutek pęknięcia tętniaków lub osłabionych tętnic mózgowych. Osłabienie tętnic bywa czasem dziedziczne, częściej jednak jest wynikiem przeciążenia przez nadciśnienie tętnicze. Udary krwotoczne mogą być także następstwem krwawienia z naczyniaków krwionośnych w mózgu, które są tętniczo-żylną wrodzoną wadą rozwojową.
Większość udarów mózgu występuje u osób po 60. roku życia. Częściej chorują mężczyźni niż kobiety, prawdopodobnie z powodu częściej występującego u mężczyzn nadciśnienia. U osób młodszych częstszy jest udar krwotoczny, natomiast osoby starsze mają zwykle udary niedokrwienne.
Do głównych czynników ryzyka udaru, które można kontrolować, należą: nadciśnienie tętnicze, wysoki poziom cholesterolu (zwłaszcza cholesterolu-LDL), siedzący tryb życia, otyłość, nadużywanie środków pobudzających, takich jak amfetamina, palenie, używanie pigułek antykoncepcyjnych oraz stres.
Częstość występowania udaru jest zwiększona u osób z napadowymi przemijającymi epizodami niedokrwienia mózgu, chorobami serca (zwłaszcza mających niedawno przebyty zawał, migotanie przedsionków lub wady zastawki dwudzielnej), zwiększoną krzepliwością krwi i cukrzycą.
Gdy pojawią się objawy udaru mózgu, neurolog musi nie tylko potwierdzić rozpoznanie udaru, lecz także określić jego rodzaj, lokalizację i rozległość uszkodzonego obszaru. Od tego zależą decyzje terapeutyczne. Badanie należy wykonać szybko, gdyż natychmiastowe wdrożenie leczenia może ograniczyć obszar uszkodzenia mózgu.
Lekarz zaczyna od zbadania pacjenta i, jeśli to możliwe, wywiadu. Do standardowego badania należy obejrzenie naczyń na dnie oka, wysłuchanie szmerów w sercu i tętnicach szyjnych, pomiar ciśnienia krwi i tętna oraz zbadanie siły mięśniowej i odruchów neurologicznych.
Najlepszych danych diagnostycznych w rozpoznaniu udaru dostarczają tomografia komputerowa i rezonans magnetyczny.